"ανθρώπινα δικαιώματα": εργαλείο εξωτερικής πολιτικής

Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν πλέον το κέντρο κάθε εξωτερικής πολιτικής. Για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε και αξιολογήσουμε τον ρόλο των “ανθρωπίνων δικαιωμάτων” σαν εργαλείο εξάσκησης εξωτερική πολιτικής χρειάζεται μία ανασκόπηση της εξέλιξης της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ απο το τέλος του Β’ΠΠ μέχρι σήμερα, για τον μοναδικό λόγο ότι οι ΗΠΑ έχουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της παγκόσμιας πολιτικής.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά τον Ψυχρό Πόλεμο

Τα ανθρώπινα δικαιώματα απουσίαζαν από την ρητορική που κυριάρχησε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.  Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, η Αμερική παρουσιάζονταν στον κόσμο σαν το πρότυπο ελευθερίας, το υπέρτατο καλό “η φωτισμένη πολιτεία πάνω στον λόφο”, ενώ στο εσωτερικό της κυριαρχούσε ο ρατσισμός του Jim Crow, ο αποκλεισμός των μαύρων, και ο νόμος του Λίντς. Η γραμμή του χρώματος (color line) σύμφωνα με την γνωστή ρήση του μαύρου στοχαστή W.E.B Du Bois ήταν το μεγάλο πρόβλημα του 20ου αιώνα.  Σε εκείνους τους δύσκολους καιρούς, η Αμερικανική εξωτερική πολιτική υιοθέτησε την άποψη ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός τους είναι μία εσωτερική υπόθεση των κρατών και κανείς δεν μπορεί να κάνει υποδείξεις σε κανέναν για το πώς ασκούνται. Η υπογραφή της οικουμενικής διακήρυξης του ΟΗΕ και η αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αρκούσαν.  Παραδείγματος χάριν το 1946 ο Charles Trudell και ο James Lewis Jr. δύο παιδιά 14 ετών, καταδικάστηκαν σε θάνατο στο Jackson Mississippi για την δολοφονία του λευκού αφεντικού τους.  Η καταδίκη των  δύο, το νεαρό της ηλικίας τους και το χρώμα του δέρματος τους κινητοποίησαν την κοινή γνώμη στην Αγγλία που ζητούσε από τον πρόεδρο Τρούμαν να παρέμβει.  Η απάντηση από τον Άγγλο υπουργό εξωτερικών ήταν σαφής και έδωσε την πραγματική διάσταση της έννοιας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου: ότι οι ποινές που επέβαλαν οι ΗΠΑ είναι “ a matter of United States domestic policy in which it would not be proper for His Majesty’s Government to intervene”.

Όπως και κατά την διάρκεια του Κυπριακού Αγώνα, η δήλωση των ΗΠΑ "Εμείς [οι ΗΠΑ] δεν έχουμε καμία σχέση με αυτό" (we [the United States] have nothing to do with it), ήταν η απάντηση που πήρε ο Έλληνας πρέσβης από έναν δεύτερης κατηγορίας υπάλληλο του State Department όταν έτρεξε να εκλιπαρήσει τους Αμερικανούς να επέμβουν  για την ζωή των Κυπρίων αγωνιστών Καραολή και Δημητρίου.  Καθ΄όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι αξίες του "ελεύθερου κόσμου", τα ανθρώπινα διακαιώματα, ήτανε ένα ανούσιο γράμμα στη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα ανθρώπινα δικαιώματα που διακήρυσσαν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώματα, γιατί όλοι έχουν εκ γενετής την ίδια αξιοπρέπεια και όλοι μετέχουν εξ ίσου του ορθού λόγου, κατά τον Ψυχρό Πόλεμο υπέστησαν μία εωσφορική αλλοίωση και έπαψαν να έχουν την αξία του πανανθρώπινου αγαθού.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα σήμερα

Με το τέλος του ψυχρού πολέμου όμως, η Αμερικανική εξωτερική πολιτική βρέθηκε χωρίς στόχο.  Κατά την διάρκεια του ψυχρού πολέμου, ο σκοπός της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ήταν η προσπάθεια περιορισμού του κομμουνισμού, με τα ανθρώπινα δικαιώματα να περνούν σε δεύτερη μοίρα.  Με την πτώση της ΕΣΣΔ, η Αμερική έπρεπε να βρει έναν τρόπο με τον οποίο να διαμορφώσει την εξωτερική πολιτική της, και έτσι, εμφανίστηκε η “ιερή αγελάδα” των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως τα αποκάλεσε ο Ελάι Βάιζέλ , τα οποία έγιναν ένα είδος παγκόσμιας θρησκείας . Την θεωρία ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι εσωτερική υπόθεση των κρατών αντικατέστησε η μοντέρνα σχολή σκέψης που θέλει τα κράτη να δέχονται τον έλεγχο της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο έδαφος τους, καθώς και να συζητούν, να κάνουν διάλογο, να έχουν επιχειρήματα, να απαντούν αναλυτικά, να ανοίγουν τα σύνορα στους κακόπιστους και να τους καλούν επιτόπου να επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν κάθε τους ισχυρισμό.

Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε, αν η Αμερική είναι η τέλεια χώρα από την σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;  Κρίνοντας από την συμπεριφορά του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, η απάντηση φαίνεται πως είναι θετική.  Κάθε χρόνο, το State Department δημοσιεύει την ετήσια έκθεση για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανα τον κόσμο, για κάθε χώρα στον πλανήτη, εκτός απο μια, τις ΗΠΑ.  Αυτή η έκθεση αναφέρει την κατάσταση στις υπό εξέταση χώρες ως προς τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και μπορούν να βρεθούν αρνητικά σχόλια ακόμα και για χώρες τις οποίες θεωρούμε ως υποδείγματα της εφαρμογής και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (πχ. Γερμανία).  Αυτή η έκθεση φαίνεται να είναι πολύ υποκριτική, διότι πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν είναι δυνατόν, η Αμερική να κρίνει όλες τις χώρες του κόσμου για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός των συνόρων τους, την στιγμή που οι ΗΠΑ έχουν υπό λειτουργία, και χωρίς ενδείξεις κλεισίματος, τα στρατόπεδα Γκουντάναμο και τις φυλακές του Μπαγκράμ.  Στο εσωτερικό της Αμερικής, αν και υπάρχουν τρομερές ελευθερίες συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο, για ορισμένα θέματα (όπως στις συγκεντρώσεις και τις διαδηλώσεις) η κυβέρνηση των ΗΠΑ ακολουθεί μια στρατηγική ταχείας, και αποτελεσματικής αντιμετώπισής τους, που μπορεί να φτάσει και τα όρια βίας.  Για να μη μιλησουμε για τα αμερικανικα γκετο η τα μποντρουμια της υπηρεσιας μεταναστευσης. Αυτή η υποκρισία είναι δυνατή, αλλά και ανεκτή λόγω της ηγεμονικής θέσης της Αμερικής στο διεθνές πολιτικό πεδίο.

Όταν  τίθεται ζήτημα σύγκρουσης συμφερόντων των ΗΠΑ, δεν τίθεται σοβαρό ζήτημα “ανθρωπίνων δικαιωμάτων”- υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα. Επειδή οι ΗΠΑ κατέχουν την θέση του παγκόσμιου ηγεμόνα, μια μεγάλη πλειοψηφία από τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου τις ακολουθούν στην πολιτική τους όπως κατά την περιίοδο του Ψυχρού Πολέμου τις ακολοθούσαν στην πολιτική περιορισμου (containment) της Σοβιετικής Ενωσης. 

Συνεπώς τα “ανθρώπινα δικαιώματα  έγιναν ιδεολόγημα, ένα εργαλείο εξάσκησης εξωτερικής πολιτικής και υπηρέτες συμφερόντων. Ότι ήταν για τους κομμουνιστές χθες ο «προλεταριακός διεθνισμός» είναι σήμερα για τους Αμερικανούς τα «ανθρώπινα δικαιώματα».